هشدار زمستانی پزشکیان درباره قطع برق | مجادله عامل و وارث ناترازی چه نفعی برای مردم دارد؟
رویداد ۲۴| مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم، در دو سخنرانی جداگانه در تهران و بیرجند، با لحنی صریح درباره وضعیت انرژی کشور هشدار داد. او در بیرجند با اشاره به قطعیهای مکرر گاز و برق در ماههای گذشته گفت: «چارهای نداشتیم، مجبور بودیم قطع کنیم. الان هم زمستان در راه است، اگر نتوانیم درست عمل کنیم مجبور خواهیم شد بعضی جاها برق را قطع کنیم».
پزشکیان یک روز پیشتر در تهران نیز با اشاره به ریشههای بحران انرژی تأکید کرده بود: «دولت چهاردهم عامل ناترازیهای موجود نیست، بلکه وارث آنهاست». او در عین حال وعده داد که دولتش تلاش خواهد کرد «در کوتاهترین زمان ممکن این ناترازیها را رفع کند». این اظهارات، اگرچه حاوی هشدار است، اما در عین حال تلاشی برای تفکیک مسئولیت دولت جدید از بحرانهای انباشتهشده سالهای گذشته نیز به شمار میرود.
ناترازی انرژی چیست و از کجا آمده است؟
اصطلاح «ناترازی انرژی» در سالهای اخیر به یکی از پرکاربردترین واژهها در ادبیات رسمی دولتها تبدیل شده است. منظور از ناترازی، فاصله میان تولید و مصرف انرژی در بخشهایی مانند برق، گاز و سوخت است؛ فاصلهای که در زمان اوج مصرف، خود را به شکل قطعی یا محدودیت نشان میدهد. کارشناسان معتقدند این ناترازی نتیجه ترکیبی از عوامل مختلفی از جمله افزایش مصرف بدون اصلاح الگوی مصرف، فرسودگی نیروگاهها و شبکه انتقال، سرمایهگذاری ناکافی در تولید انرژی، قیمتگذاری یارانهای و غیراقتصادی انرژی و تأخیر در توسعه انرژیهای تجدیدپذیر است.
این مجموعه عوامل باعث شده است که حتی کشوری با منابع عظیم نفت و گاز، در تأمین پایدار انرژی با مشکل مواجه شود.
روایت دولت؛ بحران، میراث گذشته است
مقامهای دولت چهاردهم در هفتههای اخیر بارها تأکید کردهاند که بحران فعلی انرژی نتیجه تصمیمها و سیاستهای انباشتهشده در سالهای گذشته است. برخی مسئولان وزارت نیرو در اظهارنظرهای مختلف گفتهاند که ظرفیت تولید برق متناسب با رشد مصرف افزایش نیافته و شبکه برق کشور با فشار مضاعف روبهروست.
یکی از مسئولان این وزارتخانه بهتازگی اعلام کرده است که «در سالهای گذشته، مصرف برق با شیبی تند افزایش یافته، اما توسعه نیروگاهها همپای آن نبوده است». مسئولان حوزه انرژی همچنین به افزایش مصرف گاز در بخش خانگی اشاره میکنند که در فصل سرما، سوخترسانی به نیروگاهها را با مشکل مواجه میکند و بهطور مستقیم روی تولید برق اثر میگذارد.
قطعی برق؛ از تابستان به زمستان؟
تا پیش از این، قطعی برق بیشتر به پدیدهای تابستانی نسبت داده میشد؛ زمانی که مصرف به دلیل استفاده از وسایل سرمایشی افزایش مییابد. اما هشدار پزشکیان درباره احتمال قطعی برق در زمستان، نشان میدهد که بحران انرژی وارد مرحله جدیدی شده است.
در زمستان، افزایش مصرف گاز خانگی باعث کاهش سهم نیروگاهها از گاز میشود و آنها ناچار به استفاده از سوختهای جایگزین یا کاهش تولید میشوند. همین مسئله میتواند زنجیرهای از محدودیتها را در تأمین برق ایجاد کند. به این ترتیب، برق و گاز بهجای آنکه مکمل هم باشند، در شرایط بحرانی به رقیب یکدیگر تبدیل میشوند.
پیامدهای اقتصادی قطعی برق
قطعی برق تنها یک مشکل فنی یا رفاهی نیست؛ این مسئله پیامدهای گسترده اقتصادی دارد. صنایع بزرگ و کوچک، واحدهای تولیدی، بخش کشاورزی و حتی خدمات، همگی از ناپایداری برق آسیب میبینند. کاهش تولید، افزایش هزینهها و افت بهرهوری از جمله نتایج مستقیم این وضعیت است.
در سالهای اخیر، فعالان اقتصادی بارها هشدار دادهاند که قطعیهای مکرر برق، برنامهریزی تولید را مختل کرده و به کاهش سرمایهگذاری منجر شده است. در چنین شرایطی، هشدار درباره قطعی برق در زمستان، نگرانیها را دوچندان کرده است.
فراتر از اقتصاد، بحران انرژی پیامدهای اجتماعی نیز دارد. تجربه قطعیهای مکرر برق و گاز، بهویژه در مناطق مختلف کشور، موجب نارضایتی عمومی شده است. برای بسیاری از شهروندان، تکرار این بحرانها نشانهای از ناکارآمدی ساختاری در مدیریت منابع تلقی میشود.
اگرچه دولت جدید تأکید دارد که وارث این مشکلات است، اما افکار عمومی معمولاً میان دولتها تفکیک تاریخی قائل نمیشود و انتظار دارد دولت مستقر پاسخگو باشد و راهحل ارائه دهد.
وعده رفع ناترازی؛ واقعبینانه یا خوشبینانه؟
پزشکیان وعده داده است که دولت چهاردهم تلاش میکند در کوتاهترین زمان ممکن ناترازیهای انرژی را رفع کند. با این حال، کارشناسان معتقدند حل ریشهای این بحران، نیازمند زمان، سرمایهگذاری سنگین و اصلاحات ساختاری است.
افزایش راندمان نیروگاهها، توسعه انرژیهای تجدیدپذیر، واقعیسازی قیمت انرژی و اصلاح الگوی مصرف، همگی اقداماتی هستند که بدون هزینه اجتماعی و سیاسی نیستند. از این رو، برخی تحلیلگران هشدار میدهند که وعدههای کوتاهمدت، اگر بدون توضیح محدودیتها مطرح شوند، میتوانند به کاهش اعتماد عمومی منجر شوند.
تفاوت گفتمان پزشکیان با دولتهای قبل
شاید یکی از تفاوتهای گفتمانی پزشکیان با برخی دولتهای پیشین، صراحت بیشتر در بیان بحران باشسد. او بهجای انکار یا کوچکنمایی مشکل، مستقیماً از «اجبار» و «محدودیت» سخن میگوید. این رویکرد، اگرچه ممکن است نگرانی ایجاد کند، اما از سوی برخی ناظران بهعنوان گامی در جهت شفافیت تلقی میشود.
با این حال، شفافیت بهتنهایی کافی نیست و باید با ارائه برنامه مشخص همراه شود؛ برنامهای که مشخص کند دولت چگونه و در چه بازه زمانی قصد دارد از وضعیت بحرانی عبور کند.
ناترازی انرژی، بحرانی نیست که به یک دولت یا یک فصل محدود شود و دولت چهاردهم تلاش دارد خود را وارث این وضعیت معرفی کند و در عین حال وعده اصلاح بدهد. اما آزمون اصلی، نه در بیان هشدارها، بلکه در توانایی اجرای تصمیمهای سخت و اقناع افکار عمومی خواهد بود. زمستان پیشرو میتواند به یکی از مهمترین آزمونهای دولت پزشکیان در حوزه مدیریت انرژی تبدیل شود؛ آزمونی که نتیجه آن، بر اعتماد عمومی و چشمانداز اقتصادی کشور تأثیر مستقیم خواهد داشت
